'Wat voor werk doe je?', 'Wat doe je zoal in het dagelijks leven?' Het zijn vaak de eerste vragen die gesteld worden bij een nieuwe ontmoeting. In onze maatschappij hangen we de vraag wie we zijn vaak op aan de kapstok van wat we doen.
Wanneer je ziek bent kan dat behoorlijk ingewikkeld zijn. Want wie ben je nog nu je niet meer alle ballen in de lucht kunt houden? Niet meer fulltime kunt werken? Niet meer die leuke vriend kunt zijn met wie je 's avonds laat nog even de kroeg in duikt? Je dagen voornamelijk gevuld zijn met ziekte-gerelateerde dingen?
Ziekte doet iets met je gevoel van identiteit. De manier waarop je naar jezelf kijkt verandert. Je raakt een stukje van jezelf kwijt. Je relaties veranderen. En als je niet uitkijkt gaat je ziekte een deel van je identiteit vormen. 'Ik ben kanker-patiënt', 'ik ben altijd moe' of 'ik ben anderen tot last omdat ik ziek ben' wordt dan het eerste wat in je opkomt als je nadenkt over wie je bent.
Waarom heeft ziekte zo'n invloed op je identiteit?
De eerste reden waarom ziekte zo'n invloed heeft op je identiteit heb ik hierboven al genoemd: we leven in een maatschappij waarin veel waarde gehecht wordt aan wat je doet. Want wie iets doet, draagt iets bij aan de maatschappij. Daarbij hebben we duidelijke kaders. Hard werken wordt beloond met een goed salaris en respect, iemand die thuis blijft om voor de kinderen te zorgen krijgt niet betaald en wordt vaak meewarig aangekeken omdat hij of zij zo geen steentje bijdraagt aan de economische machine (wat mijns inziens zeer onterecht is, maar dat terzijde). Als maatschappij hebben we besloten dat werk belangrijk is. En dus vormt werk een belangrijk deel van onze eigenwaarde en onze identiteit.
Maar ziekte kan ook andere voor jou belangrijke waarden onderuit halen. Als je het belangrijk vindt om een luisterend oor te bieden, een schoon huis te hebben, je afspraken na te komen of avontuurlijke reizen te maken en dat ineens niet meer kan omdat je ziek wordt, dan heeft dat gevolgen voor hoe je naar jezelf kijkt.
Daarnaast kan ziekte het beeld wat je van de toekomst had overhoop gooien. De droom om te trouwen, kinderen te krijgen, een goed salaris te verdienen of een huis te kopen blijkt plotseling aanzienlijk moeilijker te bereiken of zelfs onmogelijk.
Door al deze verschuivingen wordt je hele beeld van wie jij bent ondersteboven gegooid en moet je opnieuw op zoek naar jezelf.
Je ziekte is niet je identiteit
Zeker wanneer je net ziek bent, neemt je ziekte een groot deel van je hoofdruimte in beslag. Dat is niet raar. Het is heel normaal als je de eerste weken na een diagnose wakker wordt met als eerste gedachte: 'Sh*t, ik heb kanker' (of een andere ziekte) en allerlei daaraan verwant gepieker.
Maar dat verhaal van ziekte moet niet jouw identiteit gaan bepalen. Jouw identiteit is niet die van patiënt, zieke, slachtoffer van een verkeerde diagnose of welke andere ziekte-gerelateerde identiteit dan ook.
5 negatieve gevolgen
Wanneer je toestaat dat je ziekte gaat bepalen wie je bent en hoe je jezelf ziet heeft dat namelijk negatieve gevolgen.
- Zo wordt je gevoel van eigenwaarde negatief beïnvloedt als ziekte de boventoon voert in het beeld wat je van jezelf hebt. Daardoor blijft er minder ruimte over voor de kwaliteiten en interesses die je hebt en die maken wie jij bent.
- En wanneer ziekte de kern van je bestaan wordt kan het moeilijk worden om nog betekenis en plezier te vinden buiten de beperkingen die jouw ziekte met zich meebrengen. Daardoor loop je het risico dat je niet langer op zoek gaat naar wat je wel kunt en welke dromen en ambities je, desnoods op aangepaste wijze, nog wel vorm kunt geven.
- Wanneer je ziekte de leidraad vormt in jouw leven en denken over jezelf, heeft dat ook consequenties voor je sociale contacten. Mensen in je omgeving kunnen zich machteloos gaan voelen, het lastig vinden dat er alleen nog maar over de ziekte gesproken wordt en/of zich terugtrekken. En jij kunt het op jouw beurt lastig vinden dat mensen je niet begrijpen of over het onderwerp 'ziekte' heen lijken te praten. Dit kan voor verwijdering zorgen tussen jou en je sociale contacten.
- Ook kan het zorgen voor minder mentale veerkracht. Wanneer je in je koppie vooral bezig bent met je ziekte kan dat de mentale klachten waar de meeste mensen met een ziekte toch al last van hebben, zoals stress, angst en somberheid, versterken.
- Tenslotte kan het leidend laten zijn van een ziekte zorgen voor een beperkte acceptatie en groei. Wanneer je jezelf laat definiëren door je ziekte, wordt het moeilijker om nog perspectieven en mogelijkheden buiten je ziekte om te zien. Terwijl er ook met jouw ziekte vaak nog veel mogelijk is, zij het vaak in aangepaste vorm.
Hoe dan wel?
Je eigenwaarde en zelfbeeld niet laten bepalen door je ziekte kan heel ingewikkeld zijn. Vaak ben je domweg al de halve dag bezig met ziekte-gerelateerde dingen als ziekenhuisbezoek, therapieën of rusten. Daardoor is het ook niet raar als ziekte een groot onderwerp is in je hoofd. Maar door bewust bezig te zijn met wie je bent naast je ziekte, kun je voorkomen dat het je volledige identiteit overneemt en blijf je jezelf als een compleet mens zien.
Gelukkig zijn er een aantal dingen die je kunt doen om te voorkomen dat ziekte gaat bepalen hoe je naar jezelf kijkt. Ik noem ze in willekeurige volgorde:
- Neem de tijd om te rouwen: Jouw ziekte zorgt voor verdriet en verlies. En daar mag je om rouwen. Sta jezelf al die moeilijke gevoelens van verdriet, boosheid en angst rondom je gezondheid toe. Praat erover, schreeuw het van je af, huil je kussen nat, het mag allemaal en hoort erbij. Een ziekte zorgt helaas voor chronische rouw, wat betekent dat het verdriet erom terug zal blijven komen zolang je ziek bent en vaak ook nog daarna. In deze blog vertel ik je meer over chronische rouw of levend verlies en hoe je daarmee om kunt gaan.
- Ga op zoek naar wat je wel kunt: Omdat identiteit in onze maatschappij zo nauw verbonden is met wat we doen, is het belangrijk om op zoek te gaan naar dingen die nog wel kunnen. Je kunt bijvoorbeeld nog wel voorlezen aan je kinderen. Of je hobby uitoefenen. Of parttime werken. Of met de rolstoel op pad.
- Onderzoek waar je interesses liggen: Ga opnieuw op onderzoek uit naar waar je interesses liggen. Wellicht vond je het als kind fantastisch om hele verhalen te verzinnen met de playmobil. Die fantasie zit er ongetwijfeld nog steeds en zou je kunnen omzetten in een boek of een toneelstuk. Misschien heb je al je hele leven een fascinatie gehad voor vogels, maar kwam het er nooit van om er iets mee te doen omdat je zo druk was. Trek dan nu lekker de natuur in met je verrekijker of ga desnoods met je verrekijker vanuit het raam turen. Je kunt ook nieuwe interesses ontdekken. Zo heb ik zelf door de manier waarop het vak vroeger op school gegeven werd altijd gedacht dat geschiedenis beresaai was, maar kom ik er pas de laatste paar jaar achter dat het super interessant is. Daar was ik waarschijnlijk niet achter gekomen als mijn tijd gevuld was met drukte. Door met je interesses bezig te zijn ontwikkel je weer nieuwe kwaliteiten, krijg je een prettiger invulling van de dag en haal je ook meer voldoening uit je dag, wat allemaal een positief effect heeft op je zelfbeeld.
- Onderzoek waar je vrolijk van wordt: Welke dingen brengen op dit moment een glimlach op je gezicht? Wat zorgt ervoor dat je even vergeet dat je ziek bent? Welke activiteit zorgt ervoor dat je in een flow komt? Probeer deze activiteiten uit te bouwen binnen jouw mogelijkheden.
- Investeer in sociale contacten: Onze identiteit bouwen we op in wederzijds contact met mensen. Spreek vaker af met mensen die belangrijk voor jou zijn. Desnoods voor een half uurtje of via een video-call. En toon ook interesse in hun levens. Waar houdt hen bezig op het moment? Hoe gaat het met de kinderen? Op het werk? Zijn er zorgen in het leven van de ander? Contacten met anderen zorgen ervoor dat we ons gezien en gehoord voelen, halen ons uit ons hoofd en geven ons een bredere blik op de wereld.
- Herschrijf je levensverhaal: Voor je ziek werd had je een bepaalde visie op je leven, je omgeving en op de wereld in het algemeen. Grote kans dat die visie behoorlijk in de war geschopt is door je ziekte. Beschrijf of bedenk voor jezelf hoe je je leven nu ziet. Wat heeft je ziekte je gekost? Wat heeft het je gebracht? Op welke manier heeft het je blik op de wereld veranderd? Hoe ziet je toekomst-met-ziekte er voor jou idealiter uit? En welke stapjes kun je nu al zetten om dat te bereiken?
- Taal doet ertoe: Let eens op wat je over jezelf zegt. Als je vaak dingen zegt als dat je je een blok aan het been voelt van de mensen om je heen, dat je leven zo weinig nut meer heeft of dat je altijd zo moe bent, heeft dat effect op hoe je je voelt en hoe je over jezelf denkt. Natuurlijk mogen deze gevoelens er zijn en mogen ze uitgesproken worden in het kader van rouw. Maar zorg ervoor dat ze niet jouw identiteit gaan vormen.
- Zoek betekenis buiten je ziekte: Voor de één is dat het helpen van anderen, voor de ander zich inzetten voor een groter doel zoals het klimaat en voor een derde geloof of spiritualiteit. Door betrokken te zijn bij dingen die groter zijn dan jijzelf, kun je meer zin en betekenis in het leven ervaren.
- Accepteer en laat los: Erken je ziekte als deel van je leven, maar laat het niet allesbepalend worden. Dat betekent niet dat je je gebrek aan gezondheid moet ontkennen, wel dat je niet je hele identiteit rond je ziekte moet laten draaien.
- Jouw waarde ligt niet in wat je kunt, maar in het feit dat je geliefd bent: Realiseer je dat je waarde niet ligt in wat je kunt. Natuurlijk is het mooi als je je steentje bij kunt dragen aan dit leven, maar ook als dat niet lukt ben je waardevol en geliefd. Door de mensen om je heen: je ouders, je geliefde, je kinderen, je vrienden. Maar als christen geloof ik ook dat je waardevol bent omdat God van je houdt. Daar kan geen enkele omstandigheid iets aan af doen. Jouw identiteit hoeft niet te liggen in je ziekte (of in je gezondheid of prestaties), maar mag liggen in het feit dat er een God is Die jou gemaakt heeft, Die van jou houdt en Die graag een relatie met jou aangaat.
Gebruikte bronnen:
- Artikel mentaalbeter.nl: Rouwen, hoe kom je daar goed doorheen?
- Boek: Levend verlies - Tine van Ingelgem