Helaas hoor ik het regelmatig. Dat er na het overlijden van een dierbare ruzie ontstaat. Over de uitvaart. Over iemands laatste wensen. Over de erfenis. Over allerlei kleine zaken die ineens heel groot worden en waarvan je geen idee hebt waar dat nou ineens vandaan komt.

In iedere tijd en binnen iedere cultuur gaat een overlijden gepaard met heel veel rituelen. In deze blog wil ik dieper ingaan op wat rituelen precies zijn, waarom ze belangrijk zijn en waarom ze jou kunnen helpen bij je rouw. Daarnaast help ik je om ook nieuwe rituelen te bedenken die bij jou en eventueel je gezin kunnen passen en je zo kunnen helpen bij een afscheid.

Wanneer een dierbare overlijdt is dat vaak al moeilijk genoeg. Maar soms overlijdt iemand voordat je dingen richting elkaar uitgesproken hebt. Ging je de laatste keer dat je elkaar zag uit elkaar met ruzie. Zijn meningsverschillen nooit bijgelegd. Heeft de persoon die overleed je iets ernstigs aangedaan wat nu nooit meer besproken zal kunnen worden. Of, een mildere maar ook pijnlijke variant, overlijdt iemand voordat je hem hebt kunnen vertellen hoeveel hij voor je betekende. En met het overlijden van zo iemand kom je niet alleen terecht in rouw vanwege het verlies, maar ook in rouw om datgene wat jou is aangedaan, wat nooit uitgesproken is, wat je nooit recht hebt kunnen zetten. 

Het verlies van een geliefde heeft vaak grote gevolgen. Niet alleen zul je een toekomst in moeten gaan zonder die ander, maar vaak komt ook je hele manier van denken op losse schroeven te staan. Wie ben je nog zonder die ander? Sta je nog wel achter de dromen die je had? Denk je nog op dezelfde manier over het leven nu dit je is overkomen? En wat doet een verlies met je beeld van God?

'Ben je daar nou nog verdrietig om? Wordt het niet eens tijd om het een plekje te geven? Je moet je verdriet ook niet koesteren hè?!'. Het zijn helaas opmerkingen waar mensen die rouwen regelmatig mee geconfronteerd worden. En misschien zijn het vragen die je jezelf ook wel eens stelt. 'Is het normaal dat ik hier nog steeds verdrietig om kan zijn? Dit had ik zo onderhand toch wel verwerkt moeten hebben? Ga ik wel goed om met mijn verdriet?'

Wanneer je iemand verliest van wie je houdt, zorgt dat vaak niet alleen voor veel verdriet, maar ook voor een lawine van dingen die geregeld moeten worden en beslissingen die genomen moeten worden. Er moet een uitvaart geregeld worden, abonnementen opgezegd en vaak moeten ook huizen leeggehaald worden en verkocht. Maar dat niet alleen: het verlies van een geliefde kan zoveel impact op je hebben, dat je ook ineens van alles wilt veranderen in je privé-leven. Je moet voortdurend keuzes maken. Maar hoe doe je dat wanneer je hoofd zo vol is van dat grote verdriet?

'Ik begrijp zelf eigenlijk niet waarom ik nu zo overstuur ben hierdoor', zegt ze. 'Onze band was niet goed genoeg om deze enorme waterval aan emoties te verklaren. Maar nu ze er niet meer is weet ik me geen raad meer, zonder dat ik goed begrijp waarom dat zo is.' Ik praat met haar door over haar leven, over wat ze allemaal al meegemaakt heeft aan verliezen. En laat haar zelf haar conclusies trekken. 'Zou het zo kunnen zijn dat ik nu zo overstuur ben, omdat ik al die andere verliezen in mijn leven nog niet goed verwerkt heb? En dat dit overlijden me daar weer aan herinnert?' Ze slaat de spijker op zijn kop.

Bij het woord 'rouw' denken veel mensen al snel aan het gemis van een dierbare. Maar rouwen speelt bij zoveel meer! Eigenlijk bij alles waar het woord 'gemis' bij komt kijken. Het gemis aan kinderen, gemis aan een partner, gemis aan een baan en ja...ook bij het gemis van gezondheid.

Ieder jaar verliezen in Nederland meer dan 6000 kinderen één of beide ouders. En zo'n 2000 kinderen verliezen een broer of zus. Een veelvoud van kinderen verliest een opa, oma, vriendje, vriendinnetje of andere persoon waar ze aan gehecht zijn. Grote kans dus dat je vroeg of laat te maken krijgt met een kind in jouw omgeving dat rouwt. Hoe rouwen kinderen? Hoe moet jij daar als volwassene mee omgaan? Wat kun je doen? En wat kun je beter laten?

'Ik ben maar weer aan de pil gegaan' zei ze. 'Dat eeuwige afwachten of het deze maand dan misschien wél gelukt is en dan iedere keer weer die teleurstelling...dan weet ik liever zeker waar ik aan toe ben.' Ze zit als een gebroken vrouw bij mij op de bank. En ik begrijp zo goed waarom ze deze beslissing heeft genomen. Maar de weg die voor haar ligt zal zwaar zijn. Want nu ze deze beslissing heeft genomen, zal ze ook de tijd moeten nemen om te rouwen om haar ongewenste kinderloosheid. En rouwen om een onvervulde kinderwens doe je je leven lang.

Rouwen is een zwaar, moeizaam en verwarrend proces, waarin je jezelf vaak helemaal opnieuw uit moet vinden. Wie ben je nu je geen ouders meer hebt? Hoe moet je je leven invullen nu je geen baan meer hebt? Hoe ga je om met het stille verdriet wanneer je buik leeg blijft, terwijl je zo verlangt naar een kindje? Vaak word je heen en weer geslingerd tussen een gevoel van wanhoop en het verlangen je schouders er onder te zetten en door te gaan met je leven. De ene dag ben je dapper bezig met het uitstippelen van een nieuw plan, de volgende dag zit je huilend tussen de brokstukken van je leven. Dat hoort er allemaal bij. Maar wanneer duurt het rouwen te lang? Waaraan kun je zien dat je vastloopt? En wanneer is het verstandig om hulp van buitenaf in te schakelen?

Het is moeilijk om iemand te zien lijden om het verlies van een geliefde, het verlies van gezondheid of een baan of om een onvervulde kinderwens. Vaak heb je als omstander het gevoel met lege handen te staan en ben je bang om het verkeerde te zeggen of te doen. Iemand die rouwt is niet altijd even makkelijk te peilen en vaak is ook niet duidelijk wat iemand nou wél en wat iemand nou niet nodig heeft als hij in de rouw is. Hoe ondersteun je iemand die rouwt nou op de beste manier? En wat moet je vooral niet doen?